Íslendingar geta vænst þess að lifa 14 ár ævinnar við verulega færniskerðingu sem í flestum tilfellum orsakast af langvinnum, lífsstílstengdum sjúkdómum (Lancet 2012; 380:2144-62). Sumir tapa heilsunni fyrir miðjan aldur en aðrir seinna, en flestir eiga það sameiginlegt að koma ekki til kasta heilbrigðiskerfisins fyrr en skaðinn er skeður. Lausnin felst auðvitað í forvörnum, en hvað þarf til að forvarnir virki? Svarið er efling heilsulæsis, en í heilsulæsi felst að hafa aðgang að, skilja og nota upplýsingar sem stuðla að góðri heilsu. Upplýsingar um heilsusamlegt líf þurfa að hitta fyrir alla þjóðfélagshópa á sem flestum viðkomustöðum þeirra í samfélaginu, hvort sem það er í skólum, hjá íþróttafélögunum, á vinnustöðum, í verslunum, í fjölmiðlum, hjá heilbrigðisstofnunum eða annars staðar. Til að upplýsingar komi að gagni þarf fólk einnig að skijla þær, svo sem að kunna skil á eiginleikum næringarefna og áhrifum hreyfingar, streitu, svefns og andlegs ástands. Í þessum efnum stöndum við fræðslu um áhrif reykinga og vímuefnanotkunar enn langt að baki, svo dæmi sé tekið.
Til að upplýsingar og skilningur skili sér síðan í árangri, þarf einnig að skapa vettvang til að notfæra sér þessa kunnáttu. Skólakerfið getur stuðlað að aukinni hreyfingu ungmenna innan og utan íþróttatíma, vinnustaðir geta komið sér upp búningsklefum og hjólageymslu, bæjaryfirvöld geta lagt göngu- og hjólastíga og ríkisvaldið getur fjárfest í eða veitt skattaafslætti vegna heilsueflandi verkefna. Samkvæmt skýrslu Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar Global Burden of Disease 2013 nemur árlegur heilsufarsskaði (glötuð góð æviár) Íslendinga yfir 350 milljörðum króna á ári, sé hann margfaldaður upp með vergri landsframleiðslu á mann. Fjármagn til beinna forvarna utan heilbrigðiskerfisins nemur aðeins um hálfum milljarði á ári meðan fjármagn til viðbragðsdrifna kerfisins (sjúkrahúsa, endurhæfingar, hjúkrunar, heilsugæslu, lyfja og hjálpartækja, lækna og þjálfunar) nemur um 140 milljörðum. Þessa slagsíðu þurfum við að rétta, og kjörið verkfæri til þess er efling heilsulæsis. Aðeins þannig getum við eflt heilbrigði og dregið úr þeim persónulega og þjóðhagslega skaða sem sjúkdómsbyrðin veldur.
