Á mynd Efnaskipta- og offitusviði Reykjalundar. Starfsfólk sviðsins f.v: Arnar Már Ármannsson sjúkraþjálfari, Guðlaugur Birgisson sjúkraþjálfari, Rakel María Oddsdóttir félagsráðgjafi, Magnína Magnúsdóttir ritari, Guðrún Jóna Bragadóttir næringarfræðingur, Helma Rut Einarsdóttir sálfræðingur, Olga Björk Guðmundsdóttir hjúkrunarfræðingur, Hildur Thors læknir og Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir læknir. Aftari röð fv. Jórunn Edda Óskarsdóttir sálfræðingur, Karen Björg Gunnarsdóttir iðjuþjálfi og Helga Guðrún Friðþjófsdóttir næringarfræðingur. Aftast Hjalti Kristjánsson heilsuþjálfari og Þóra Birna Pétursdóttir sem er hætt hjá teyminu.
Offita er í dag skilgreind sem langvinnur efnaskiptasjúkdómur af Alþjóða heilbrigðismálastofnuninni (WHO). Líkamsþyngdarstuðull gefur vísbendingar um hvort offita sé til staðar (miðað er við LÞS>30) en segir þó ekki alla söguna. Hann tekur ekki tillit til vöðvamassa, gefur ekki upplýsingar um samsetningu á mismunandi vefjum líkamans eða segir til um heilbrigði fituvefsins. Ef fituvefurinn er óheilbrigður sem hefur áhrif á efnaskipti, hormónaframleiðslu og bólguferla gefur það vísbendingu um að sjúkdómurinn offita sé til staðar. Þá verður truflun á birgðastjórnunarkerfi líkamans, starfsemi fitufrumanna hefur raskast og þörf er á sértækri og heildrænni meðferð.
Hvort sem um er að ræða sjúkdóminn offitu eða ekki að þá eru heilbrigðar lífsvenjur mikilvægar til að koma betra jafnvægi á efnaskipta- og þyngdarstjórnunarkerfi líkamans. Mismunandi heilsufarslegir þættir mynda eina heild og þegar einn þáttur er í ójafnvægi getur það haft áhrif á aðra þætti. Heildræn nálgun skiptir því miklu máli og er góð fjárfesting fyrir heilsuna okkar. Góðar og heilbrigðar venjur í daglegri rútínu, venjur sem við getum hugsað okkur til frambúðar eru árangursríkastar til lengri tíma. Heilbrigðar lífsvenjur fela meðal annars í sér nægan svefn, góðar fæðuvenjur, reglulega og skemmtilega hreyfingu, félagslega virkni, streitustjórnun og síðast en ekki síst að hlúð sé að andlegri heilsu. Grunnforsenda þess að jafnvægi náist í heilsufarslegum þáttum er félagslegt öryggi og jafnvægi í daglegu lífi.
Að festa í sessi nýjar og bættar venjur getur oft reynst hægara sagt en gert. Við erum mörg hver gjörn á að byrja af miklum krafti og ætlum okkur að breyta mörgu. Sumir kannast við að byrja vel, kaupa sér kort í ræktinni og taka mataræðið í gegn. Það gengur vel fyrst í stað en fer oft í gamla mynstrið aftur. Mikilvægt er að setja sér raunhæf markmið og að forsendurnar fyrir breyttum venjum séu af réttum ástæðum. Sem dæmi má nefna að bæta heilsu og auka vellíðan frekar en að einblína á þyngdartap. Þyngdartap og heilsa haldast ekki alltaf í hendur. Bættar lífsvenjur geta haft heilsufarslegan ávinning og bætt lífsgæði fólks óháð þyngdartapi.
Gott er að huga að eftirfarandi atriðum:
- Raunhæf markmiðasetning: Tökum fyrir 1 – 2 atriði í einu og setjum þau í forgang. Það tekur tíma og krefst þolinmæði að gera breytingar á lífsvenjum. Dæmi um raunhæfa markmiðasetningu gæti til dæmis falið í sér að fara klukkustund fyrr að sofa og hreyfa sig þrisvar sinnum í viku. Svo er hægt að bæta við nýjum venjum koll af kolli.
- Svefnvenjur: Mikilvægi svefns er vel þekkt sem ein af grunnstoðum heilsusamlegs lífs og hefur áhrif á þyngdarstjórnunarkerfin. Þekkt áhrif svefnleysis eru til dæmis orkuleysi og sterk löngun í orkuríkan mat. Að mörgu þarf að huga þegar kemur að svefninum og eru góð ráð að finna í bókinni ,,Þess vegna sofum við” eftir Matthew Walker. Sem dæmi má nefna að halda sig við fastan svefntíma, takmarka drykki sem innihalda koffín, borða reglulega yfir daginn og finna tíma fyrir hvíld.
- Fæðuvenjur: Það er ekki bara hvað við borðum sem skiptir máli heldur einnig hvernig við borðum og hvernig okkur líður varðandi mataræðið. Mikilvægt er að borða reglulega (ca. 3 máltíðir á dag og 1-3 millibitar) og æfa að borða með athygli og ánægju. Einnig er mikilvægt að borða hægt og tyggja matinn vel, setjast niður og gefa sér tíma. Mikil boð og bönn í mataræði skila oft lélegum langtímaárangri. Því er gott að setja sér frekar þau markmið að bæta rólega inn næringarríkum og fjölbreyttum mat.
- Þjálfun svengdarvitundar: Það er gagnlegt að hlusta eftir merkjum líkamans, hvernig er líðan fyrir og eftir máltíðir, hvað fer vel í okkur og hvað illa? Hversu svöng erum við þegar við byrjum að borða og hversu södd þegar við hættum? Gagnlegt er að meta sig á svokölluðum „svengdarmæli“ (sjá hér að neðan). Best er að halda sig innan gula svæðisins. Að staðsetja sig á svengdarmælinum krefst þjálfunar og getur tekið tíma og þolinmæði. Margt getur valdið truflunum á svengdar- og sedduskilaboðum líkamans. Í þeim tilfellum er erfitt að treysta á þau skilaboð í upphafi. Gott er að tímasetja máltíðir og til dæmis nota símann til áminningar.
- Samkennd og mildi í eigin garð: Að mæta sjálfum sér með mildi og sanngirni er líklegra til árangurs en getur verið þáttur sem þarf að þjálfa og styrkja. Hrósum okkur fyrir hvert skref í rétta átt og þau skref sem þegar hafa verið tekin. Slíkur hugsunarháttur er margfalt líklegri til að færa okkur þangað sem viljum fara en of háleit markmið, dómharka og óþolinmæði.
- Andleg líðan: Einn af grunnþáttum heilsunnar og mikilvægt að skoða hvort þurfi að vinna með. Andleg vanlíðan og óunnin áföll geta verið orsök eða afleiðing þyngdaraukningar. Matur getur auðveldlega blandast inn í tilfinningalíf okkar og verið eitt bjargráð til að takast á við erfiðan tilfinningavanda. Um þriðjungur fólks sem fer í offitumeðferð greinist með átröskunina lotuofát (binge eating disorder). Ef átröskun er til staðar getur þurft sértæka meðferð við átröskun. Ef stefnt er að efnaskiptaskurðaðgerð er mikilvægt að vinna með átröskunina áður en farið er í slíka aðgerð
- Hreyfing og virkni: Það er vel vitað hve jákvæð áhrif líkamleg hreyfing hefur á heilsu okkar. Það felur í sér bæði skipulagða hreyfingu, göngutúra, vatnsleikfimi, badminton og einnig almenna virkni svo sem garðvinnu, að leika sér og margt fleira. Að tengja vellíðan við hreyfingu og áhugasvið er mikilvægt til að halda áfram á þeirri vegferð að viðhalda sem bestri heilsu. Verum sanngjörn og heiðarleg, setjum okkur raunhæfar kröfur og horfum á það sem vel er gert. Aðalmálið er að halda áfram líkamlegri og félagslegri virkni og hætta ekki þótt á móti blási.
Af framansögðu er ljóst að heildræn sýn á heilbrigði og að sjá tækifæri til góðra breytinga á sínum lífsstíl eru farsæl skref að stíga. Á Reykjalundi starfar þverfaglegt teymi sem styður fólk í að vinna heildrænt með sinn lífsstíl. Mikilvægt er að gefa sér góðan tíma, sýna sér samkennd og mildi á þessari ævilöngu vegferð.
