Loftmengun getur valdið skaða í öllum líffærakerfum líkamans samkvæmt stórri rannsókn sem kom út árið 2019 (1). Sýnt er fram á heilsufarsskaða frá toppi til táar, allt frá heilabilun og hjarta- og lungnasjúkdómum yfir í sumar tegundir krabbameina og áhrif á húð og bein. Fóstur á meðgöngu eru ekki undanskilin. Þessi áhrif verða ýmist beint fyrir tilverkan örsmárra agna skaðlegra efna sem tekin eru upp í lungunum og berast um líkamann með blóðrásinni eða vegna bólgusvörunar líkamans sjálfs við áreiti af loftmenguninni.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO) hefur skilgreint loftmengun sem bráðan lýðheilsuvanda sem hefur áhrif á yfir 90% heimsbyggðarinnar og gæti verið stærsta bráða heilsufarsógnin sem steðjar að mannkyninu gegnum umhverfið (2). Örfínar agnir í útilofti (<2.5 μm) er fimmti stærsti áhættuþáttur dauða og veldur 4,2 milljónum dauðsfalla árlega og yfir 103 milljón glötuðum góðum æviárum samkvæmt skýrslum Global Burden of Disease (3). Að auki veldur mengað inniloft 3,8 milljón dauðsföllum árlega. Alls gerir þetta loftmengun að afkastameiri drápara en tóbaksreykingar.
Sem betur fer er Ísland með minnst menguðu löndum Evrópu. Á vefsíðunni loftgæði.is má sjá rauntímaupplýsingar um loftmengun víða um land. Þessar upplýsingar getur almenningur notað til að gera sér í hugarlund hvernig ástandið er á hverjum tíma þótt aðeins fáar mælistöðvar hér á landi geti reyndar mælt smæstu og hættulegustu agnirnar. Þar sem stærstan hluta mengunarinnar má rekja til bílaumferðar ber að hafa mestan vara á sér nálægt umferðargötum og einkum á þurrum dögum á veturna.
Við á Íslandi notumst tiltölulega lítið við opinn eld í heimahúsum en víða í nágrannalöndum okkar er kynding með viði mikil uppspretta mengunar innilofts og þar myndast mest af hættulegustu ögnunum. Hjá okkur eru uppsprettur mengunar í innilofti meðal annars agnir sem koma úr byggingarefnum eða efnum sem notuð eru við heimilisrekstur. Ef rakaskemmdir eru fyrir hendi geta bæst við efni sem stafa af vexti örvera. Því er mikilvægt að lofta vel út enda getur inniloftið ekki orðið hreinna en útiloftið til lengdar.
Það er kominn tími á nýjar og ítarlegar rannsóknir á loftgæðum inni og úti í umhverfi okkar hér á Íslandi. Ef alþjóðlegar rannsóknir sýna margfalt meiri áhrif loftmengunar á heilsufar en áður hefur verið talið er líklegt að það eigi líka við um okkur.
Heimildir
- Schraufnagel, Dean E. et al. Air Pollution and Noncommunicable Diseases. CHEST, Volume 155, Issue 2, 409 - 416.
- World Health Organization. Ambient Air Pollution. Geneva, Switzerland: World Health Organization; 2016.
- Cohen AJ, Brauer M, Burnett R, et al. Estimates and 25-year trends of the global burden of disease attributable to ambient air pollution: an analysis of data from the Global Burden of Diseases Study 2015. Lancet. 2017;389(10082):1907-1918.
