Stefna stjórnvalda og lýðheilsuinngrip gegna mikilvægu hlutverki við að skapa heilsusamlegt fæðuumhverfi og eiga samkvæmt nýlegum rannsóknum sinn þátt í að draga úr ósmitbærum sjúkdómum og ótímabærum dauðsföllum í tengslum við neyslu óhollrar fæðu. Án þess að vita stöðu aðgerða eða stig innleiðingar er þó mögulega lítið gagn af stefnumótunum. Notkun alþjóðlega stefnumótunarkvarðans Food-EPI, sem á uppruna sinn á Nýja Sjálandi, er því frábært tækifæri til að skoða fæðuumhverfið útfrá stefnumótun og hvað vantar upp á til gera það heilsusamlegra.

Sú kenning að líkamsþyngd sé stýrt á þann einfalda máta að mismunur hitaeininga inn og út ráði för hefur verið ansi lífseig. Enn má jafnvel heyra heilbrigðisstarfsfólk ráðleggja einstaklingum að borða minna og hreyfa sig meira án þess að kanna nánar stöðu mála. Slík ofureinföldun er mjög langt frá sannleika málsins. Ráðleggingin getur snúist upp í andhverfu sína og valdið einstaklingum með offitu sem reyna að fylgja þessum leiðbeiningum hreinlega skaða. Vissulega er hreyfing af hinu góða fyrir alla og ekki er skynsamlegt að borða mikið umfram þörf líkamans hverju sinni en þyngdarstjórnunarkerfi líkamans bregðast við breytingum á flókinn hátt.

Offita, yfirþyngd og slæm efnaskiptaheilsa er vaxandi vandi í nútímanum. Þetta á við um allan heim og ekki síst á Íslandi. Röskun í efnaskiptakerfum líkamans ýtir undir og veldur lífstílssjúkdómum, sem ég vil kalla eftir að við sameinumst um að nefna samfélagssjúkdóma hér eftir. Slíkir sjúkdómar flokkast undir ósmitbæra sjúkdóma. Þessi vandi fær sífellt meiri athygli fagfólks þar sem tölur sýna að 80% af kostnaði við heilbrigðiskerfi í Evrópu er vegna ósmitbærra sjúkdóma.

Sveinn Hjörtur Guðfinnsson er stjórnarmaður í Samtökum fólks um offitu (SFO). Þegar við hittumst á dögunum var hann að undirbúa sig fyrir málþing Evrópsku samtakanna um offituvandann (EASO) sem haldið var dagana 12. – 15. maí síðastliðinn í Feneyjum á Ítalíu. Þar átti hann meðal annars að fjalla um fordóma í garð fólks með offitusjúkdóminn á Íslandi sem Sveinn Hjörtur segir töluverða og miklu útbreiddari en við viljum viðurkenna. „Ég hafði sjálfur aldrei gert mér almennilega grein fyrir hversu mikil og oft á tíðum illkvittin þessi viðhorf eru, meira að segja í heilbrigðiskerfinu og ýmsum opinberum þjónustugreinum, fyrr en ég fór að starfa með SFO,“ segir hann.

Fitufordómar eru neikvæð viðhorf sem eru byggð á neikvæðum staðalímyndum í garð einstaklings og hópa sem eru í yfirþyngd. Mikill þrýstingur er í samfélaginu á að halda sér grönnum og álitið að grannur líkami sé tákn um að vera heilsusamlegur á meðan það að vera með umfram fituvef er tengt við að einstaklingurinn sé agalaus og latur. Þessar miklu kröfur frá samfélaginu stuðla að fitufordómum. Sá sem passar ekki í normið er talinn latur, gráðugur og óheilbrigður. Einstaklingar sem lifa með sjúkdóminn offitu upplifa oft fitufordóma. Fordómar birtast meðal annars í fjölmiðlum, skólum, vinnustöðum og í heilbrigðiskerfinu. Einstaklingur með offitu er talinn latur, óábyrgur og skorti sjálfsaga þrátt fyrir að rannsóknir sýni að erfðir, umhverfi og samfélag eigi stóran þátt í þróun sjúkdómsins. Þegar umræðan snýst um holdafar, offitu eða lyf til meðferðar í fjölmiðlum er talað um megrunarlyf frekar en lyf til meðhöndlunar á sjúkdómi. Algengt er að myndefnið sé af höfuðlausum einstaklingum með bert á milli og að einstaklingurinn haldi á hamborgara sem vísar í að einstaklingurinn borði einungis skyndibita og offitan sé þar af leiðandi hans sök.

Meðferð við offitu hefur fleygt fram síðastliðin ár. Mikilvægt er að þessi meðferð sé byggð á faglegum grunni og veitt af einstaklingum með þekkingu á offitusjúkdómnum. Óháð því hvaða meðferðarúrræði er valið skiptir mestu máli hvort einstaklingurinn hafi áhuga á meðferð og sé tilbúinn til að gera breytingar. Að reyna að þvinga einstakling með offitu til þess að taka þátt í meðferð getur haft skaðleg áhrif. Mikilvægt er að meðferðin sé einstaklingsmiðuð og að raunhæf markmið séu sett í upphafi.