Stígum sterkari til baka

Starfsendurhæfing á vegum VIRK hefur það að markmiði að efla starfsgetu einstaklinga með heilsubrest sem stefna að aukinni þátttöku og virkni á atvinnumarkaði. En hvaða lykilatriði stuðla að því að hámarka árangur hjá þeim sem sækja þjónustuna?

Starfsendurhæfing snýst ávallt um að ná sem besta árangri, læra leiðir til að viðhalda þeim árangri og blása svo til sóknar. Í upphafi starfsendurhæfingar fá einstaklingar sem koma til VIRK úthlutað ráðgjafa sem fylgir þeim í gegnum endurhæfingarferlið. Hann útbýr endurhæfingaráætlun í samráði við einstakling en hver og einn einstaklingur fær sérsniðna endurhæfingaráætlun út frá þeim hindrunum sem hann er að glíma við. Hindranir einstaklingsins geta verið af margvíslegum toga og geta verið líkamlegar, sálrænar eða félagslegar áskoranir og yfirleitt eru þær samblanda þessara þátta.

Úrræði á vegum VIRK eru fjölbreytt og spanna vítt svið. Þjónustan þarf að spegla þarfir einstaklinga í starfsendurhæfingu í flóknu umhverfi nútímans og því er hún í stöðugu umbótaferli. Rík áhersla er á að tryggja gæði þjónustunnar og að valin sé besta gagnreynda nálgun sem er í boði hverju sinni. Mikilvægt er að allir fagaðilar sem koma að ferli einstaklings séu í góðu oddaflugi til að hámarka árangur hjá hverjum og einum.

Í starfsendurhæfingunni koma bæði sérfræðingar hjá VIRK, með mismunandi fagþekkingu á heilbrigðissviði, og ráðgjafar með hugmyndir og ráðleggingar að úrræðum en alltaf í samráði við þjónustuþegann. Mikilvægt er að einstaklingurinn upplifi að hann sé virkur þátttakandi og komi að ákvörðunum sem mótar hans ferli. Því skiptir máli í endurhæfingunni valdefling einstaklinga þannig þeir upplifi að þeir hafi stjórn, beri ábyrgð á framgangi og árangri starfsendurhæfingarinnar.

Forvarnir lykiláhersla

Forvarnir geta skipt höfuðmáli því þær fela meðal annars í sér að auka meðvitund allra í samfélaginu þegar kemur að því að benda á það sem mikilvægt er að huga að, bæði í einkalífi og starfi. Eitt af hlutverkum VIRK er að sinna forvörnum á vinnumarkaði en innan VIRK er starfrækt forvarnarsvið. Hlutverk forvarnarsviðs er að draga úr líkum á að einstaklingar detti út af vinnumarkaði og þurfi á starfsendurhæfingu að halda. Þjónustan snýr bæði að fræðslu og stuðningi til stjórnenda fyrirtækja og einnig til einstaklinga. Stuðningur til fyrirtækja getur verið á formi upplýsingamiðlunar, samstarfs og fræðslu. Mikilvægt er fyrir fyrirtæki að skapa umhverfi og aðstæður sem stuðla að heilsusamlegum lifnaðarháttum, heilsu og vellíðan og þar á meðal hvetja einstaklinga til sjálfsræktar. Má þar benda á samvinnuverkefni VIRK, Landlæknisembættisins og Vinnueftirlitsins um heilsueflandi vinnustaði þar sem fyrirtæki geta skráð sig inn og fengið leiðbeiningar sem stuðla að heilsu og vellíðan starfsfólks.

Nýlega hóf VIRK að veita einstaklingsþjónustu á sviði forvarna. Þjónustan er ætluð einstaklingum sem eru farnir að erfiða í vinnu og jafnvel finna fyrir álagstengdum einkennum sem hafa áhrif á vinnugetuna. Forvarnarþjónustan er fyrir einstaklinga sem eru enn í starfi og er því veitt samhliða atvinnuþátttöku. Það er mikilvægt að hafa í huga að heilsubrestur þarf svo sannarlega ekki að útiloka atvinnuþátttöku og í mörgum tilvikum er það að stunda starfið sitt og hafa hlutverk mikilvægt fyrir heilsu einstaklinga, því getur vinna verið verndandi þáttur í lífi margra einstaklinga. Forvarnarþjónusta VIRK er enn á tilraunastigi og því um ákveðið þróunarverkefni að ræða en vonir eru bundnar við að hún komi til með að fækka þeim einstaklingum sem þurfi á starfsendurhæfingu að halda. Hluti af forvarnarþjónustu er að styðja fólk til sjálfsræktar og hlúa að sjálfum sér bæði í vinnu og einkalífi.

VIRK heldur úti vefsíðunni Velvirk (velvirk.is) þar sem bæði einstaklingar og fyrirtæki geta fengið góð ráð og verkfæri til að auka vellíðan og stuðla að sjálfsrækt. Vefsíðan er í allsherjar endurskoðun og mun því ný og bætt síða líta dagsins ljós á haustmánuðum.

Sjálfsrækt í starfsendurhæfingu

Að efla trú á eigin getu er ávallt rauði þráðurinn í starfsendurhæfingu hjá VIRK. Þegar einstaklingur stígur inn í starfsendurhæfingu er það yfirleitt vegna þess að eitthvað í lífi eða heilsu hefur farið úr skorðum. Það geta verið margar ástæður fyrir heilsufarsvanda, það er líkamlegar, andlegar, sálfélagslegar eða samspil margra þátta. Starfsendurhæfing snýst um að styrkja einstaklinginn í heild sinni til að öðlast starfsgetu á ný og því er sjálfsrækt ein af grunnstoðum hennar. Í starfsendurhæfingarferlinu er mikilvægt að finna rétta farveginn og síðan kjölfestu í þeim farvegi. Það tekur tíma því bæði þarf að kortleggja hvaða nálgun og bjargráð höfða best til hvers og eins, svo þarf tíma til að tileinka sér þau bjargráð og efla sína færni. Sjálfsrækt er einstaklingsbundin og því er þetta ferðalag hvers og eins. Allir eru að upplifa áskoranir í sínu lífi en það sem skiptir mestu máli er hvernig við mætum þessum áskorunum. Sjálfsrækt kennir okkur leiðir til að mæta áskorunum lífsins á árangursríkari hátt en áður. Starfsendurhæfingarferlið er því breytingarferli þar sem unnið er markvisst með styrkleika einstaklinga.

Breytingaferlið

Smáar breytingar geta fært hverjum og einum mikinn árangur eftir því sem lengra líður. Til eru margar gagnreyndar leiðir til sjálfsræktar og oft eru einföldu ráðin sem gefa mestan árangur í átt að betra jafnvægi til lengri tíma. Nokkur grunnatriði sem gott er að skoða eru rútína, hreyfing, svefngæði og mataræði. Það má aldrei vanmeta mátt hreyfingar eins og fjölmargar rannsóknir hafa stutt en hreyfing er ein mest rannsakaða aðferðin til sjálfsræktar. Regluleg hreyfing getur dregið úr depurðareinkennum, kvíða og bætt svefn og aukið orkustig. Hreyfing þarf ekki að vera tímafrek, öll hreyfing telur og er betri en kyrrseta. Hægt er að finna góð viðmiðunargildi fyrir hreyfingu mismunandi aldurshópa á vef embætti landlæknis. Margt smátt gerir eitt stórt.

Streita og sveiflur í andlegri líðan geta einnig verið algengar hjá þeim sem sækja starfsendurhæfingu. Sálfræðingar styðja einstaklinga í starfsendurhæfingu við að vinna með andlega heilsu, efla sjálfsmat og takast á við áskoranir þegar andleg líðan er hindrandi til vinnu. Gagnreyndar nálganir úr heimi sálfræðinnar eins og hugræn atferlismeðferð (CBT), díalektísk atferlismeðferð og núvitund geta hjálpað mikið þegar þörf er á. Mikilvægt er að leggja áherslu á að vinna með trú á eigin getu, tilfinningastjórnun, samskiptafærni og streituþol.

Streitustiginn

Streita og streituviðbrögð eru eðlileg og lífsnauðsynleg viðbrögð líkamans við áreiti og álagi. Þau hjálpa okkur að bregðast við krefjandi aðstæðum sem upp koma í daglegu lífi. Þegar streita varir í stuttan tíma er oft talað um bráðastreitu. Hún getur verið jákvæð og gagnleg þar sem hún eykur tímabundið einbeitingu okkar, árvekni og bætir frammistöðu. Hún getur þó orðið yfirþyrmandi og valdið kvíða og skertri frammistöðu. Langvarandi streita hins vegar er sú streita sem stendur yfir í langan tíma og virðist oft án sjáanlegs endapunkts. Hún getur verið lúmsk, safnast smám saman upp, og að lokum haft neikvæð áhrif á bæði heilsu og frammistöðu. Því er afar mikilvægt að vera meðvitaður um álag og álagseinkenni, og bregðast snemma við áður en vandinn verður umfangsmeiri. Stór hluti þjónustuþega VIRK eru að glíma við streitutengd einkenni. Þar koma inn álag í einkalífi og/ eða álag tengt vinnu og í sumum tilvikum hefur það leitt til kulnunar.

Kulnun er samkvæmt skilgreiningu WHO (alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar) heilkenni sem er afleiðing langvarandi streitu á vinnustað sem ekki hefur tekist á árangursríkan hátt að ná stjórn á og ætti því ekki að nota í tengslum við álag á öðrum sviði lífsins. Samkvæmt þessari skilgreiningu er því hugtakið tengt vinnutengdri streitu þó svo að oft eru aðrar ástæður fyrir langvarandi streitu og örmögnun hjá þeim sem leita til VIRK.

Á velvirk.is má finna gagnlegt verkfæri sem hjálpar til við að kortleggja streitu og álagseinkenni. Verkfærið kallast „Streitustiginn“ og getur veitt innsýn í hvort streita sé til staðar, hversu alvarleg hún er og hvaða skref má taka til úrbóta. Streitustiginn hentar bæði stjórnendum og einstaklingum sem vilja meta eigið ástand og stuðla þannig að bættri líðan.

Hvar ert þú á streitustiganum? Og hvað getur þú gert til að takast á við streituvalda í þínu lífi?

Heildarsýn sem bætir lífsgæði

Í starfsendurhæfingu er það heildarsýnin sem skiptir sköpum. Alltaf þarf að meta hvað hver og einn þarf til að ná fótfestu á ný. Þverfaglegt samstarf fagaðila sem auka daglega virkni eins og iðjuþjálfun, félagsráðgjöf og markþjálfun í atvinnutengdri starfsendurhæfingu, skapa farveg þar sem einstaklingurinn fær stuðning við að finna eigin styrkleika, móta raunhæf markmið og þjálfa færni sem nýtist í lífi og starfi. Einnig geta verið sóknarfæri til staðar með því að bæta við sig þekkingu með sí- og endurmenntun, slík nálgun getur aukið sjálfsmat og gefið fleiri tækifæri á atvinnumarkaði. Þegar þjónustan er þverfagleg eykur það líkurnar á árangursríkri starfsendurhæfingu.

Þegar gamlar venjur banka á dyrnar

Bakslög eru eðlilegur hluti af bataferli og sjálfsrækt. Flestir óttast bakslag og upplifa þau á neikvæðan hátt, það getur verið stutt í innri gagnrýnandann. Bakslög geta einnig verið verðmæt tækifæri til þess að læra nýja hluti um sjálfan sig. Þannig getur þú lært af reynslunni og snúið henni yfir í styrkleika. Hver kannast ekki við að „detta í sama farið“ og „lenda aftur á byrjunarreit“. Flestir upplifa bakslög í sínu breytingarferli, lítil og stór, það sem skiptir öllu máli er hvernig við mætum bakslögum á árangursríkari hátt en áður.

Áætlun um bakslagsvarnir er mikilvægur hluti af sjálfsrækt í starfsendurhæfingu, áætlunin er hönnuð til að fá upp á yfirborðið hvaða gagnlegu bjargráð og verkfæri hver og einn hefur tileinkað sér til að mæta því sem hann upplifði áður sem hamlandi, á árangursríkari hátt. Þannig er neikvæðri upplifun snúið yfir í sókn, bakslögin eru til þess að hjálpa okkur að efla okkar færni enn betur. Álag, streita og áskoranir geta þá leitt til þess að þessi andlegi vöðvi okkar stækki enn meira. Bakslögin efla því seigluna okkar og gera okkur sterkari að takast á við erfiðleika sem upp koma í lífinu. Þessi nálgun hjálpar okkur líka að verða meðvitaðri um viðvörunarmerkin og hvernig hægt er að mæta þeim. Áætlun um bakslagsvarnir og önnur gagnleg verkfæri má finna á vef VIRK.

Áfram veginn

Sjálfsrækt stoppar aldrei. Sjálfsrækt er í raun ekki ferli sem hefur afmarkaðan enda, hún er uppbygging á manneskju sem er að taka þátt í lífi og starfi á eigin forsendum. Heimurinn er í eðli sínu breytilegur og við mannfólkið erum það líka, við höfum valdið til þess að taka skref í átt að bættri líðan og jafnvægi með því að taka ábyrgð á eigin heilsu – eitt skref í einu og allt í réttri röð. Hvað getur þú gert til þess að rækta og tileinka þér þann lífsstíl sem gagnast þér best?