Á mynd Efnaskipta- og offitusviði Reykjalundar. Starfsfólk sviðsins f.v: Arnar Már Ármannsson sjúkraþjálfari, Guðlaugur Birgisson sjúkraþjálfari, Rakel María Oddsdóttir félagsráðgjafi, Magnína Magnúsdóttir ritari, Guðrún Jóna Bragadóttir næringarfræðingur, Helma Rut Einarsdóttir sálfræðingur, Olga Björk Guðmundsdóttir hjúkrunarfræðingur, Hildur Thors læknir og Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir læknir. Aftari röð fv. Jórunn Edda Óskarsdóttir sálfræðingur, Karen Björg Gunnarsdóttir iðjuþjálfi og Helga Guðrún Friðþjófsdóttir næringarfræðingur. Af

Gjörunnin matvara spilar á bragðlaukana með ómótstæðilegum en ónáttúrulegum samsetningum af sykri, fitu og salti. Gjörunnin matvara hleður slíku magni af hitaeiningum inn í hvern munnbita að náttúruleg fæða kemst varla í hálfkvisti þar við. Gjörunnin matvara spilar jafnvel á önnur skynfæri en bragð og lykt eins og við þekkjum þegar erfitt reynist að hætta að borða brakandi snakk.

Flest matvæli sem við borðum eru unnin á einhvern hátt. Matvælavinnsla er í raun nauðsynleg til að tryggja nægt fæðuframboð til fólks í þéttbýli. Ef ekki væri hægt að flytja matvæli um langan veg og varðveita þau yrði matarsóun geigvænleg og líf fólks í þéttbýli með öðrum hætti. Matvælavinnsla er því forsenda fyrir fæðuöryggi (e. food security), en með fæðuöryggi er átt við að allir einstaklingar hafi ávallt aðgang að nægum næringarríkum matvælum. Aftur á móti táknar matvælaöryggi (e. food safety) að matvæli séu örugg til neyslu og valdi ekki matarbornum sjúkdómum (matarsýkingum og matarsjúkdómum af völdum baktería, annarra örvera, veira eða eiturefna).

Gjörunnin matvæli hafa verið mikið í umræðunni hérlendis síðustu mánuði og tengsl þeirra við verri heilsu við mikla neyslu. Þetta eru iðnaðarframleiddar vörur sem hafa farið í gegnum ótalmarga ferla við framleiðslu og innihalda oft lítið sem ekkert af ferskum eða lítið unnum matvælum sem eru auðug af næringarefnum frá náttúrunnar hendi.

Merkilegt hvernig eitt orð getur kveikt í fólki,“ segir Anna Sigríður Ólafsdóttir prófessor í næringarfræði um hvernig umræðan hefur blossað upp um gjörunnin matvæli. „Það sýnir okkur hvað íslenskan er mikilvæg. Þegar við erum komin með íslenskt hugtak yfir fyrirbærið þá vaknar meðvitund fólks um það.“

Þegar beiðnin barst og tækifærið gafst að fjalla um það vaxandi og jafnframt mikilvæga heilsutengda málefni sem eru gjörunnin matvæli, þá runnu fljótt tvær grímur á höfund þessarar greinar, þegar tölvuforritið Microsoft Word virtist ekkert vilja kannast við orðið gjörvinnslu í fyrirsögninni hér að ofan. Má nokkuð bjóða þér að leiðrétta orðið yfir í gjör-bil-vinnslu, gjörning eða gjótunni? spurði forritið. Í því samhengi er þó vissulega skammt liðið frá því að matarhillur okkar hérlendis, eins og hjá íbúum í öðrum vestrænum löndum, fóru í auknum mæli að glitra af glansandi matarpakkningum eftir innkomu gjörunninna matvæla í fæðuumhverfið okkar. Saga gjörunninna matvæla er til að mynda styttri í samanburði við unnin matvæli sem hafa tilheyrt hefðbundnu mataræði mannkynsins í gegnum aldanna rás. Þá getur lýsandi dæmi um unnin matvæli til dæmis verið mjólk, sem er iðulega gerilsneydd með hitameðhöndlun til að fjarlægja skaðlegar bakteríur. En hvað eru gjörunnin matvæli og hvar liggur línan milli þessara matvæla?