Örorka er safnheiti yfir líkamlega hömlun og erfiðleika við að framkvæma verk eða taka þátt í daglegu lífi. Örorka er flókið fyrirbæri sem lýsir samspili einstaklingsins við samfélagið þar sem hann býr. Án þess að fara hér orðum um þá þjáningu sem örorka veldur einstaklingnum, blasir við að það er stórkostlegt samfélagslegt hagsmunamál að draga úr örorku eins og kostur er.

Rúmlega 139 milljarðar voru lagðir í íslenska heilbrigðiskerfið á árinu 2013. Aðeins um 2,6% af þeirri fjárhæð fóru í forvarnir. Megináhersla kerfisins er að bregðast við þeim skaða sem þegar er orðinn í stað þess að reyna að koma í veg fyrir hann.

Örorka var áður skilgreind hérlendis sem „Mikil eða alger skerðing á starfsgetu af slysi eða veikindum, til dæmis lömun“ (Orðabók Menningarsjóðs). Hér er um frekar takmarkaðan skilning að ræða og vísar einkum til skerðingar á starfsgetu. Síðustu 10-15 ár hefur örorka í meira mæli verið metin út frá læknisfræðilegum forsendum. Hefur þessa m.a. gætt við mat á örorku hjá Tryggingastofnun ríkisins (TR), en áður var örorka jafnframt metin út frá félagslegum forsendum. Þannig er ekki lengur einvörðungu miðað við getu einstaklings til starfa á vinnumarkaði þegar örorka er metin hjá TR.

„Mín vitneskja byggist á þeim skjólstæðingum sem leita til okkar hjá ÖBÍ og eru örorkulífeyrisþegar, fólk með skerta starfsgetu,“ segir Ellen Calmon formaður Öryrkjabandalags Íslands, þegar spurt er hvernig sé að vera öryrki á Íslandi í dag. „Þá erum við einkum að tala um fólk sem þarf að lifa á örorkulífeyri almannatrygginga, sem er langt fyrir neðan lágmarkslaun. Við notumst við viðmið frá velferðarráðuneytinu, sem er dæmigert neysluviðmið og er í kringum 400 þúsund krónur á mánuði, en okkar fólk er að lifa á um 150 til 180 þúsund krónum á mánuði. Og þetta er í landi þar sem leiga á íbúð fer sjaldan undir 100 þúsund krónur á mánuði. Svo þarf að kaupa í matinn, og þó að sumir telji að hægt sé að gera það fyrir einhverja hundraðkalla á dag fyrir fjögurramanna fjölskyldu þá held ég nú að það sé ekki raunveruleikinn. Við sjáum að fólk á einfaldlega mjög erfitt með að komast af á þessum fjárhagsforsendum, að greiða fyrir þessi venjulegu útgjöld einnar fjölskyldu eins og húsnæði, mat, hita og rafmagn.“

Síðustu ár hefur fjölgað mjög í hópi þeirra sem eru utan vinnumarkaðar sökum skertrar starfsgetu. Árið 1999 var tekinn upp nýr örorkumatsstaðall hjá Tryggingastofnun Ríkisins sem byggði eingöngu á læknisfræðilegum forsendum og skiptist í mat á líkamlegri og andlegri færni. Þetta var þónokkur breyting frá því sem áður var en fyrir upptöku nýs örorkumatsstaðals byggði örorkumatið á læknisfræðilegum forsendum að teknu tilliti til félagslegra og fjárhagslegra þátta.