Um 6000 Íslendingar eru nú þátttakendur í viðamikilli fjölþjóða rannsókn á astma, ofnæmi og lungnasjúkdómum. Rannsókninni er ætlað að varpa ljósi á orsakir sjúkdóma og hvernig þeir ganga á milli kynslóða. Morganblaðið birti áhugavert viðtal við Bryndísi Benediktsdóttur, prófessor og sérfræðing í heimilis- og svefnlækningum, sem stýrir íslenska hluta rannsóknarinnar, sem nær til tæplega 6.000 manns á aldrinum 18-50 ára.
Um þessar mundir er verið að senda út spurningalista til afkomenda þátttakenda í rannsóknum Lungu og heilsu og RHINE á astma, ofnæmi og lungnasjúkdómum, til að kanna hvernig þessir sjúkdómar ganga á milli kynslóða. Rannsóknin heitir RHINESSA (Respiratory Health in Northern Europe, Switzerland, Spain and Australia) og er hluti af fjölþjóðlegri rannsókn með þátttöku einstaklinga frá átta þjóðum.
RHINESSA er hliðarrannsókn við Evrópukönnunina Lungu og heilsu, sem er ein stærsta rannsókn sem Íslendingar hafa tekið þátt í í sambandi við öndunarfærasjúkdóma. Hún hófst 1990 og var fylgt eftir 2000 og 2010 með þátttöku um 2.000 Íslendinga. Samspil ofnæmis, erfða og lífsstíls með tilliti til
öndunarfærasjúkdóma og margs fleira, meðal annars áhættuþættir sem tengjast reykingum og atvinnu, umhverfisþættir og hormóna- og efnaskiptaþættir hjá konum, verður skoðað.
„Við tökum sérstaklega fyrir heilsu kvenna og tengjum hana við astma og ofnæmi og aðra sjúkdóma,“ segir Bryndís og áréttar að rannsóknirnar hafi áður leitt í ljós að astmi sveiflist talsvert eftir því hvar konur séu í tíðahringnum.
Nær allar sérgreinar
Bryndís segir að eins og í fyrri rannsóknum verði alls staðar notaðar sömu og stöðluðu aðferðirnar og unnið sameiginlega úr gögnunum, sem nái samtals til tuga þúsunda manna á Íslandi, í Noregi, Svíþjóð, Danmörku, Eistlandi, Sviss, á Spáni og í Ástralíu. Þátttakendur eru beðnir um að svara spurningalistum og síðan er stefnan að bjóða hluta þátttakenda að koma í frekari skoðun. „Það sem gerir þessa rannsókn svo merkilega er að við erum að skoða þrjár og jafnvel fjórar kynslóðir, því í kjölfarið er stefnan að bjóða barnabörnum og jafnvel barnabarnabörnum þátttöku.“
Fyrrnefndar rannsóknir hafa vakið mikla athygli og meðal annars hafa birst á þriðja hundrað vísindagreinar um þær í virtustu ritrýndu læknatímaritum heims. Bryndís segir að vegna umfangs rannsóknanna séu niðurstöðurnar þverfræðilegar. Upphaflega hafi rannsóknin fyrst og fremst beinst að astma og ofnæmi, en fleiri sérgreinar hafi bæst við og nú beinist rannsóknin að mörgum hliðum. Í hópi rannsakenda séu meðal annars lungnalæknar, ofnæmislæknar, heimilislæknar, barnalæknar og atvinnusjúkdómalæknar. „Nær allar sérgreinar læknisfræðinnar standa að þessum rannsóknum,“ áréttar hún.
Reykingar föður hafa áhrif
Langvinn lungnateppa hefur verið vel kortlögð og Bryndís segir að rannsóknin hafi breytt sýninni á hana. Áður hafi verið talið að hún væri einangrað fyrirbæri, sjúkdómur í lungum reykingamanna, en þessar rannsóknir hafi leitt í ljós að frekar væri um að ræða fjölkerfa bólgusjúkdóm. Þetta breytti sýninni á eðli sjúkdómsins og hvernig væri hægt að fyrirbyggja hann og meðhöndla. Þegar sé ljóst að ýmsir þættir í bernsku skipti máli, jafnvel í móðurkviði og hugsanlega fyrir getnað.
Bryndís segir að með nýju rannsókninni gefist vonandi tækifæri til þess að finna leið til þess að beita forvörnum betur gegn ofnæmi og öndunarfærasjúkdómum, því kannað verði hvernig sjúkdómar berast á milli kynslóða. Dr. Cecilia Svanes, læknir í Bergen, hafi til dæmis nýlega vakið athygli á því að samkvæmt fyrstu niðurstöðum Norðmanna komi í ljós að hafi feður reykt eða unnið við logsuðu áður en barn þeirra hafi fæðst, jafnvel á unglingsárum og verið hættir þegar getnaður hafi átt sér stað, sé barnið líklegra til þess að fá astma en ef hann hefur aldrei reykt. „Það var ekki hægt að sýna fram á þetta með mömmuna,“ segir Bryndís og bætir við að sjúkdómar á meðgöngu hafi gjarnan verið tengdir við sjúkdóma hjá barninu. Í þessu tilfelli virðist sem sjúkdómurinn berist á milli kynslóðanna.
Sveit, dýr og fámenni
Bryndís bendir á að niðurstöður fyrri rannsókna þeirra, Lungu og heilsu og RHINE, sýni að þeir sem alast upp á sveitabæjum séu með minni líkur á öndunarfærasjúkdómum og ofnæmi. Nú verði því örveruvöxtur rannsakaður og hvort hann skipti máli. Þegar rannsóknirnar hafi hafist 1990 hafi komið í ljós að ofnæmi hafi verið miklu algengara í Vestur-Evrópu en í Austur-Evrópu. Algengi ofnæmis og astma hafi einnig verið minna á Íslandi á sama tíma en eftir því sem Austur-Evrópa og Ísland hafi líkst þjóðum í Vestur-Evrópu meira hafi ofnæmistíðnin aukist.
Í rannsókninni er heilsa þátttakenda metin sem og heilsa ættingja. umhverfisþættir í æsku eru skoðaðir og hvar þátttakendur hafa búið. Í því sambandi bendir Bryndís á að unnt sé að meta líkur einstakra þátttakenda á mengun eftir búsetusögu þeirra þar sem fyrir liggi upplýsingar um fjarlægð húsa frá stofnbrautum sem megi tengja viðkomandi einstakling ásamt atvinnusögu. „Við teljum að með því að rannsaka þetta frá svona víðum sjónarhóli og á mörgum stöðum samtímis getum við varpað ljósi á orsakir sjúkdóma sem okkur var ekki unnt að sjá áður. Slík þekking skiptir mjög miklu máli með framtíðina í huga,“ segir Bryndís.
Greinin birtist í Morgunblaðinu, 27. nóvember 2014.